İfade ve Sorgu Labirentinde Ceza Avukatının Kılavuzluğu: Şüpheli ve Müşteki İçin Adım Adım Rehber

A) İFADE İÇİN HAZIR EDİLME SÜRECİ (CMK m.145, m.146)

Şüpheli, ifadeye çağrılırken kendisine bir davetiye gönderilir. Davetiyede, hangi suçla ilgili olarak çağrıldığı, gelmezse zorla getirileceği belirtilir. Eğer şüpheli yakalanmışsa veya gözaltına alınmışsa, ifade için kolluk (polis/jandarma) veya Cumhuriyet savcılığına sevk edilir. Bu aşamada şüpheliye derhal bir müdafi seçme hakkı olduğu, eğer seçebilecek durumda değilse baro tarafından kendisine bir müdafi atanacağı hatırlatılır (CMK m.147).

Türkiye Barolar Birliği - Şüphelinin Hakları Broşürü - Şüpheli haklarına dair temel bilgiler

B) İFADE ÖNCESİNDE MÜDAFİNİN ROLÜ (CMK m.149, m.154)

Müdafinin en önemli rollerinden biri, ifade öncesinde şüpheliyle özel bir görüşme yapmaktır. Bu görüşmede müdafi:

• Şüpheliye isnat edilen suçu ve mevcut delil durumunu (öğrenebildiği kadarıyla) anlatır.
• Şüphelinin yasal haklarını (susma hakkı, delil toplanmasını isteme hakkı, aleyhine olan hususları reddetme hakkı vb.) detaylı bir şekilde açıklar.
• İfade sırasında nasıl davranması gerektiği, nelere dikkat etmesi gerektiği konusunda tavsiyelerde bulunur.
• Şüphelinin olaya ilişkin anlatımını dinler, varsa çelişkileri veya eksiklikleri tespit etmeye çalışır.
• Şüphelinin psikolojik durumunu gözlemler ve onu ifadeye hazırlar.

Bu ön görüşme, şüphelinin bilinçli bir şekilde ifade vermesini ve haklarını etkin kullanmasını sağlar.

Adalet Bakanlığı - Ceza Muhakemesi Kanunu - CMK m.147 şüphelinin hakları

C) İFADE AŞAMASINDA MÜDAFİNİN ROLÜ (CMK m.147, m.148)

Şüphelinin kolluk (polis, jandarma) veya Cumhuriyet savcısı tarafından ifadesi alınırken müdafi hazır bulunur. Bu aşamada müdafi:

• İfadenin hukuka uygun bir ortamda ve usulde alınıp alınmadığını denetler.
• Şüpheliye baskı, tehdit, vaat gibi yasak usullerle ifade alınıp alınmadığını gözlemler ve gerekirse müdahale eder.
• Şüphelinin haklarının (özellikle susma hakkının) kullandırılıp kullandırılmadığını kontrol eder.
• Sorulan soruların konuyla ilgili ve hukuka uygun olup olmadığını denetler; yönlendirici, kapalı uçlu veya yanıltıcı sorulara itiraz edebilir.
• Şüpheliye hukuki yardımda bulunur, anlamadığı hususları açıklar.
• Gerekli gördüğü takdirde şüpheliye sorular sorabilir veya şüpheliden beyanlarını netleştirmesini isteyebilir.
• İfade tutanağının doğru ve eksiksiz tutulmasını sağlar, ifade bittikten sonra tutanağı şüpheliyle birlikte okur ve varsa hataların düzeltilmesini talep eder.

Müdafinin varlığı, ifadenin adil ve hukuka uygun bir şekilde alınmasının teminatıdır.

D) SORGU AŞAMASINDA MÜDAFİNİN ROLÜ (CMK m.101, m.147, m.149)

Genel Olarak:

Sorgu, şüphelinin Cumhuriyet savcısının talebi üzerine sulh ceza hâkimi tarafından dinlenmesidir. Genellikle tutuklama veya adli kontrol talebiyle sevk durumlarında yapılır. Müdafi, sorgu sırasında da ifade aşamasındaki benzer rolleri üstlenir: Şüphelinin yanında hazır bulunur, haklarını hatırlatır, hukuki yardım sağlar, sorgunun usulüne uygun yapılmasını denetler ve tutanağın doğruluğunu kontrol eder.

Tutuklamaya Sevk Halinde (CMK m.100, m.101):

Şüpheli, Cumhuriyet savcısı tarafından tutuklanması talebiyle sulh ceza hâkimliğine sevk edildiğinde, müdafinin rolü daha da kritikleşir. Müdafi:

• Tutuklama sebeplerinin (kuvvetli suç şüphesi, kaçma şüphesi, delilleri karartma şüphesi, katalog suçlar) somut olayda var olup olmadığını inceler.
• Tutuklamanın orantılılık ilkesine uygun olup olmadığını değerlendirir (tutuklama en son çare olmalıdır).
• Adli kontrol tedbirlerinin yeterli olup olmayacağını savunur.
• Şüphelinin lehine olan delilleri ve argümanları hâkime sunar.
• Hâkimin tutuklama kararı vermesi halinde, bu karara karşı itiraz yollarını ve sürelerini şüpheliye anlatır.
• Tutuklama talebinin reddi için güçlü bir savunma yapar.

Anayasa Mahkemesi Kararları - Tutuklama ve kişi hürriyetiyle ilgili emsal kararlar

Adlî Kontrole Sevk Halinde (CMK m.109 vd.):

Tutuklama yerine veya tutuklamaya alternatif olarak şüpheli hakkında adli kontrol tedbirleri (yurt dışına çıkış yasağı, belirli yerlere gitmeme, imza atma yükümlülüğü vb.) talep edilebilir. Müdafi:

• Talep edilen adli kontrol tedbirlerinin gerekliliğini ve orantılılığını sorgular.
• Şüphelinin yaşam koşulları ve tedbirin uygulanabilirliği açısından değerlendirme yapar.
• Daha hafif bir adli kontrol tedbirinin yeterli olacağını savunabilir veya adli kontrol talebinin reddini isteyebilir.
• Adli kontrol kararına karşı itiraz mekanizmalarını şüpheliye açıklar.

A) İFADE İÇİN HAZIR EDİLME SÜRECİ (CMK m.233, m.234)

Müşteki de ifade vermek üzere kolluk veya savcılığa çağrılır. Davetiyede hangi suçla ilgili olduğu belirtilir. Müştekiye de bir vekil yardımından yararlanabileceği, vekil seçebilecek durumda değilse baro tarafından kendisine bir vekil atanabileceği (özellikle CMK m.239'daki şartlar varsa) hatırlatılır.

Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı - Mağdur Hakları Dairesi Başkanlığı - Mağdur hakları ve destek hizmetleri hakkında bilgi

B) İFADE ÖNCESİNDE VEKİLİN ROLÜ

Vekil, ifade öncesinde müştekiyle görüşerek:

• Müştekinin olayı anlatmasını dinler, önemli detayları not alır.
• Müştekinin haklarını (şikâyet hakkı, davaya katılma hakkı, delil sunma hakkı, zararın giderilmesini talep etme hakkı vb.) açıklar.
• İfade sırasında nelere dikkat etmesi gerektiği konusunda bilgi verir.
• Müştekinin travmatize olmaması veya ikincil mağduriyet yaşamaması için onu psikolojik olarak hazırlar, gerekirse uzman desteği alması konusunda yönlendirme yapar.
• Şikâyetçi olup olmayacağı, davaya katılmak isteyip istemediği gibi konularda müştekinin karar vermesine yardımcı olur.

C) İFADE AŞAMASINDA VEKİLİN ROLÜ (CMK m.234)

Müştekinin ifadesi alınırken vekil:

• Müştekinin yanında hazır bulunur ve ona hukuki destek sağlar.
• Müştekinin olayı eksiksiz ve doğru bir şekilde anlatmasına yardımcı olur.
• Müştekiye yönelik uygunsuz veya baskılayıcı sorulara müdahale edebilir.
• Müştekinin beyanlarının tutanağa doğru geçirilmesini sağlar.
• Gerekirse müştekiye sorular sorarak olayın aydınlanmasına katkıda bulunabilir.
• Delillerin (tanık, belge, kamera kaydı vb.) dosyaya sunulmasını veya toplanmasını talep edebilir.
• Müştekinin şikâyetçi olup olmadığı ve davaya katılmak isteyip istemediği hususlarının tutanağa geçirilmesini sağlar.

A) SANIKLARIN SORGUSU AÇISINDAN

Sorgu İçin Hazır Etme Süreci:

a) Tutuklu Olmayan Sanıklar Açısından (CMK m.176, m.191):

Tutuklu olmayan sanığa duruşma gününü, saatini ve yerini bildiren bir çağrı kâğıdı (duruşma davetiyesi) gönderilir. Çağrı kâğıdında, mazeretsiz olarak gelmemesi halinde zorla getirileceği ve bazı durumlarda yokluğunda duruşma yapılabileceği ihtar edilir.

b) Tutuklu Sanıklar Açısından (CMK m.196):

Tutuklu sanıklar, duruşmada bizzat hazır bulundurulur. Kural olarak SEGBİS (Ses ve Görüntü Bilişim Sistemi) aracılığıyla değil, fiziken mahkeme salonuna getirilerek sorguları yapılır. Ancak istisnai durumlarda (güvenlik, sağlık vb.) SEGBİS kullanılabilir; bu durumda müdafi sanığın yanında bulunmalıdır.

Sorgu Öncesi Müdafinin Rolü:

Müdafi, duruşma öncesinde sanıkla görüşerek:

• İddianameyi ve dosyadaki tüm delilleri birlikte değerlendirir.
• Savunma stratejisini belirler veya günceller.
• Sanığı duruşma süreci, mahkemenin işleyişi ve sorgu sırasında dikkat etmesi gerekenler hakkında bilgilendirir.
• Olası sorulara karşı sanığı hazırlar.

Sorgunun (Duruşmanın) Başlaması ve Müdafinin Rolü (CMK m.191 vd.):

Duruşmada sanığın sorgusu, kimlik tespitinin ardından iddianamenin okunmasıyla başlar. Sanığa hakları (susma hakkı dahil) hatırlatılır. Müdafi:

• Sanığın sorgusu sırasında yanında bulunur.
• Sanığa doğrudan soru sorulmasını (CMK m.201) sağlayabilir veya mahkeme başkanı/hâkim aracılığıyla sorular yöneltebilir.
• Katılan vekilinin veya Cumhuriyet savcısının sanığa sorduğu soruların hukuka uygunluğunu denetler, gerekirse itiraz eder.
• Sanığın beyanlarının eksik veya yanlış anlaşılmasını önlemek için açıklamalar yapabilir.
• Lehe olan delillerin tartışılmasını sağlar, tanıkların dinlenmesini veya yeni delillerin toplanmasını talep edebilir.

B) MÜŞTEKİLERİN DİNLENMESİ AÇISINDAN

İfade İçin Hazır Etme Süreci (CMK m.233, m.235):

Müştekiler de duruşmaya çağrı kâğıdı ile davet edilir. Gelmemeleri halinde (şikâyetlerinden vazgeçmiş sayılma gibi sonuçları olabilir) zorla getirilmeleri söz konusu olabilir.

İfade Öncesi Vekilin Rolü:

Vekil, duruşma öncesinde müştekiyle görüşerek onu duruşma ortamına, olası sorulara ve çapraz sorgu ihtimaline karşı hazırlar. Müştekinin beyanlarının tutarlı ve net olması için prova yapılabilir.

İfade Alımının (Duruşmanın) Başlaması ve Vekilin Rolü (CMK m.236):

Müşteki, duruşmada tanık sıfatıyla dinlenir. Vekil:

• Müştekinin yanında bulunur.
• Müştekinin beyanlarını özgürce ve baskı altında kalmadan ifade etmesini sağlar.
• Sanık veya müdafii tarafından sorulan uygunsuz veya travmatize edici sorulara itiraz edebilir.
• Gerekirse müştekiye açıklayıcı sorular sorabilir.
• Müştekinin beyanlarının ve taleplerinin (zararın giderilmesi vb.) tutanağa doğru geçirilmesini sağlar.

A) GENEL OLARAK (Avukatlık Kanunu m.35, m.56)

Avukatın şüpheliyi/sanığı (müdafi olarak) veya müştekiyi/katılanı (vekil olarak) temsil edebilmesi için kural olarak yazılı bir temsil belgesine ihtiyaç vardır. Bu, genellikle noterden alınan bir vekâletnamedir. Vekâletname, avukatın belirli bir kişi adına hukuki işlemleri yapma ve onu temsil etme yetkisine sahip olduğunu gösterir. Ancak Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) kapsamında baro tarafından yapılan atamalarda, baronun düzenlediği görevlendirme yazısı vekâletname yerine geçer ve avukatın yetkili olduğunu belgeler.

Türkiye Barolar Birliği - Avukatlık Kanunu - Özellikle m.35 ve m.56

B) YETKİ BELGESİ VERİLMESİ (Avukatlık Kanunu m.56)

Avukatlık Kanunu'nun 56. maddesi, avukatların birbirlerine yetki belgesi verebilmelerine imkân tanır. Bir avukat, vekâletname veya görevlendirme yazısı ile takip ettiği bir işi veya duruşmayı, geçerli bir mazereti nedeniyle bizzat takip edemeyecekse, aynı baroya kayıtlı başka bir avukata veya farklı baroya kayıtlı bir avukata (belirli şartlarda) yetki belgesi düzenleyerek o iş için yetkilendirebilir.

• Yetki Belgesinin Kapsamı: Yetki belgesi, genellikle belirli bir duruşma veya işlem için verilir. Vekâletname gibi genel bir temsil yetkisi sağlamaz. Yetki belgesini alan avukat, yetkilendirildiği işlem veya duruşma kapsamında, asıl avukatın sahip olduğu hak ve yetkileri kullanır.
• Sorumluluk: Asıl avukatın sorumluluğu devam eder. Yetki belgesi verilen avukatın yaptığı işlemlerden dolayı asıl avukat da müvekkiline karşı sorumlu olabilir.
• Uygulamada Önemi: Özellikle büyük şehirlerde veya avukatın birden fazla duruşmasının aynı güne denk gelmesi gibi durumlarda, yargılamanın aksamaması ve müvekkilin hak kaybına uğramaması için yetki belgesi uygulaması büyük önem taşır.

Yetki belgesi, asıl vekâletname veya görevlendirme yazısının ekinde dosyaya sunulur.

Türkiye Barolar Birliği - Avukatlık Kanunu Yetki Belgesi Yönetmeliği - Avukatlar arası yetki devri prosedürleri