Ceza Avukatının Görev Süreci: Müdafilik ve Vekillik Ne Zaman Başlar, Ne Zaman Biter?
Ceza yargılamasında adaletin tecellisi ve hakların etkin korunumu için avukatın rolü tartışmasızdır. Ancak bu önemli görevin ne zaman hukuken başladığı ve hangi hallerde sona erdiği, hem savunma hakkının kesintisizliği hem de hukuki sorumlulukların belirlenmesi açısından kritik öneme sahiptir. Bu yazımızda, Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) ve Avukatlık Kanunu ışığında, müdafilik ve vekillik görevinin başlama ve sona erme hallerini, farklı avukatlık statülerine (baro tarafından atanan, vekâletnameli, adli yardım) göre ayrı ayrı ele alacağız.
I. GÖREVİN BAŞLAMASI
Avukatın ceza yargılamasındaki görevi, hukuki statüsüne göre farklı anlarda resmiyet kazanır.
A) BARO TARAFINDAN ATANAN MÜDAFİ VE VEKİLLER AÇISINDAN (CMK AVUKATI)
CMK uyarınca (zorunlu müdafilik, istek üzerine atama vb.) baro tarafından bir müdafi veya vekil görevlendirildiğinde, avukatın görevi, baronun görevlendirme kararını avukata tebliğ etmesiyle başlar. Avukat, bu tebligatla birlikte dosyayı inceleme, şüpheli/sanık veya mağdur/katılan ile görüşme ve gerekli hukuki işlemleri yapma yetkisine sahip olur. Görevlendirme yazısı, avukatın ilgili merci (savcılık, mahkeme) nezdinde yetkili olduğunu gösteren belgedir.
Ankara Barosu CMK Uygulama Merkezi - CMK kapsamında görevlendirilen avukatların hak ve yükümlülükleri
B) VEKÂLETNAME İLE GÖREVLENDİRİLEN AVUKAT
Şüpheli, sanık, mağdur, katılan veya malen sorumlu kişi tarafından özel olarak seçilen ve anlaşılan avukatın görevi, kendisine usulüne uygun olarak düzenlenmiş bir vekâletnamenin verilmesi ve bu vekâletnamenin ilgili soruşturma veya kovuşturma dosyasına sunulmasıyla başlar. Noter tasdikli vekâletname, avukatın müvekkilini temsil etme yetkisini resmi olarak belgeler. Vekâletname dosyaya sunulmadan önce avukatın yaptığı bazı hazırlık işlemleri olabilir ancak resmi temsil yetkisi vekâletnamenin dosyaya ibrazı ile kesinleşir.
C) ADLÎ YARDIMDAN GÖREVLENDİRİLEN AVUKAT
Avukatlık Kanunu kapsamında adli yardımdan faydalanmak isteyen ve talebi kabul edilen kişiler için görevlendirilen avukatın görevi de, ilgili baronun adli yardım bürosunun/kurulunun görevlendirme kararını avukata tebliğ etmesiyle başlar. Bu süreç, CMK kapsamında baro tarafından yapılan atamalara benzerlik gösterir.
II. GÖREVİN SONA ERMESİ
Avukatlık görevi çeşitli sebeplerle sona erebilir. Bu sona erme halleri, avukatın hukuki statüsüne göre farklılıklar gösterebilir.
A) SORUŞTURMANIN SONA ERMESİ
Vekâletnameli Avukat Açısından:
Vekâletname ile görevlendirilen avukatın görevi, aksi vekâletnamede belirtilmedikçe veya taraflarca sonlandırılmadıkça, soruşturmanın sona ermesiyle otomatik olarak bitmez. Vekâletname genellikle tüm yargılama sürecini (soruşturma, kovuşturma, kanun yolları) kapsayacak şekilde verilir. Ancak vekâletname sadece soruşturma aşaması için verilmişse, soruşturmanın sonunda (örneğin, kovuşturmaya yer olmadığına dair karar – KYOK veya iddianamenin kabulü) bu özel yetki sona erer.
CMK Avukatı (Zorunlu veya Atanmış Müdafi veya Vekil) Açısından:
Baro tarafından sadece soruşturma aşaması için görevlendirilen CMK avukatının görevi, kural olarak soruşturmanın sona ermesiyle (iddianamenin kabulü, KYOK verilmesi, birleşme kararı vb.) biter. Eğer dava açılırsa, kovuşturma aşaması için genellikle yeni bir görevlendirme yapılması veya mevcut görevlendirmenin bu aşamayı da kapsadığının belirtilmesi gerekir. Uygulamada baroların CMK yönergeleri bu durumu netleştirir. Kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verilmesi durumunda, bu karara itiraz süresince de CMK avukatının görevi devam edebilir.
Adalet Bakanlığı - Ceza İşleri Genel Müdürlüğü - Soruşturma usulleri hakkında bilgi
B) KOVUŞTURMANIN SONA ERMESİ (HÜKMÜN KESİNLEŞMESİ)
Vekâletnameli Avukat Açısından:
Vekâletname ile görevlendirilen avukatın görevi, genellikle hükmün kesinleşmesiyle sona erer. Yani, ilk derece mahkemesi kararının verilmesi ve bu karara karşı yasal süreler içinde kanun yollarına (istinaf, temyiz) başvurulmaması veya başvurulup da bu yolların tüketilmesiyle hüküm kesinleştiğinde, avukatın o dava dosyasındaki vekillik veya müdafilik görevi son bulur. Ancak vekâletnamede infaz aşamasını da kapsayan bir yetki varsa veya ayrı bir sözleşme yapılmışsa görev devam edebilir.
CMK Avukatı (Zorunlu veya Atanmış Müdafi veya Vekil) Açısından:
Baro tarafından kovuşturma aşaması için görevlendirilen CMK avukatının görevi de kural olarak hükmün kesinleşmesiyle sona erer. İstinaf veya temyiz aşamaları için genellikle baro tarafından ayrı bir görevlendirme yapılması gerekir. Ancak bazı baro uygulamalarında veya zorunlu müdafilik hallerinin devamında, kanun yolu aşamasında da aynı avukatın görevinin devam etmesi söz konusu olabilir; bu durum baroların iç yönergeleriyle belirlenir.
Yargıtay Başkanlığı - Temyiz süreçleri hakkında bilgi
İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi - İstinaf süreçleri hakkında bilgi
C) ÖLÜM
Hem avukatın hem de temsil ettiği kişinin (şüpheli, sanık, müşteki, katılan) ölümü, görevi sona erdiren bir sebeptir.
- Avukatın Ölümü: Avukatın ölümü halinde müdafilik veya vekillik görevi derhal sona erer. Müvekkilin yeni bir avukat bulması veya barodan yeni bir avukat atanmasını talep etmesi gerekir.
- Şüpheli/Sanığın Ölümü: Sanığın ölümü halinde kamu davası düşer (TCK m.64). Dolayısıyla müdafinin görevi de kendiliğinden sona erer.
- Müşteki/Katılanın Ölümü: Müşteki veya katılanın ölümü halinde, mirasçılarının davaya devam etme hakları varsa ve bu hakkı kullanırlarsa, yeni bir vekâletname ile veya baro atamasıyla avukatlık görevi devam edebilir. Aksi halde, ölen kişi adına vekillik görevi sona erer.
D) İSTİFA
Vekâletnameli Avukatlar Açısından (Avukatlık Kanunu m.41):
Avukat, haklı bir sebebi olsun veya olmasın, üstlendiği işi bırakma (istifa etme) hakkına sahiptir. Ancak bu hakkı keyfi bir şekilde ve müvekkilinin haklarını zarara uğratacak biçimde kullanamaz. İstifa, karşı tarafa (müvekkile) ve ilgili yargı merciine yazılı olarak bildirilmelidir. Avukatın istifası müvekkile tebliğ edildiği tarihten itibaren 15 gün süreyle sorumluluğu devam eder. Bu süre içinde müvekkilin yeni bir avukat bulması veya kendi haklarını takip etmesi için zaman tanınır.
Türkiye Barolar Birliği - Avukatlık Kanunu Madde 41
CMK Avukatı (Zorunlu veya Atanmış Müdafi veya Vekil) Açısından:
CMK avukatının istifası, vekâletnameli avukata göre daha kısıtlıdır. Çünkü CMK atamaları genellikle kamu hizmeti niteliğindedir ve savunma hakkının kesintisizliği esastır. CMK avukatı, ancak çok haklı ve önemli bir mazereti varsa (örneğin, ciddi sağlık sorunu, müvekkille arasında güven ilişkisinin onarılamaz şekilde sarsılması gibi) görevlendiren baroya başvurarak görevden çekilme talebinde bulunabilir. Baronun bu talebi kabul etmesi ve yerine yeni bir avukat atamasıyla görev sona erer. Keyfi bir çekilme söz konusu olamaz.
E) AZİL
Vekâletnameli Avukat Açısından:
Müvekkil, avukatını herhangi bir sebep göstermeksizin azletme (görevden alma) hakkına sahiptir. Azil, noter aracılığıyla avukata ve ilgili yargı merciine bildirilmelidir. Azil ile birlikte avukatın görevi derhal sona erer. Azlin haklı olup olmaması, avukatın vekâlet ücretine hak kazanıp kazanmayacağı gibi hususları etkiler, ancak temsil yetkisini sona erdirir.
CMK Avukatı (Zorunlu veya Atanmış Müdafi veya Vekil) Açısından:
Şüpheli/sanık veya mağdur/katılan, kendisine atanan CMK avukatından memnun değilse veya aralarında ciddi bir uyuşmazlık varsa, baroya başvurarak avukatın değiştirilmesini talep edebilir. Bu durum, vekâletnameli avukatın azli gibi doğrudan bir "azil" değildir; baro, talebi değerlendirir ve gerekçeleri haklı bulursa yeni bir avukat atayabilir. Bu durumda eski avukatın görevi, yeni avukatın atanmasıyla sona erer.
F) KİŞİNİN KENDİSİNE YENİ BİR MÜDAFİ VEYA VEKİL SEÇMESİ
Vekâletnameli Avukat Açısından:
Müvekkil, mevcut vekâletnameli avukatı varken başka bir avukata vekâletname verirse, bu durum ilk avukatın zımnen azledildiği anlamına gelebilir veya her iki avukatın birlikte çalışması kararlaştırılabilir (CMK en fazla 3 müdafiye izin verir). Yeni avukatın vekâletnamesi dosyaya sunulduğunda, eğer müvekkilin iradesi ilk avukatla çalışmamak yönündeyse, ilk avukatın görevi sona erer. Bu durumun netleştirilmesi için genellikle ilk avukata azilname gönderilir veya avukat kendisi istifa eder.
CMK Avukatı (Zorunlu veya Atanmış Müdafi veya Vekil) Açısından:
CMK sistemiyle kendisine avukat atanmış bir kişi, daha sonra kendi imkanlarıyla bir vekâletnameli avukat tutarsa, CMK avukatının görevi kendiliğinden sona erer. Vekâletnameli avukatın vekâletnamesi dosyaya sunulduğunda, baro tarafından atanan avukatın görevi son bulur ve bu durumun baroya bildirilmesi gerekir.
G) MÜDAFİ VEYA VEKİLİN YASAKLI HÂLE GELMESİ
Avukatın;
- Avukatlık mesleğinden sürekli veya geçici olarak yasaklanması,
- Aynı işte menfaati zıt bir tarafa avukatlık etmiş veya mütalaa vermiş olması,
- Tanık veya bilirkişi olarak dinlenmiş olması gibi durumlarda (CMK m.151'deki yasaklılık halleri)
müdafilik veya vekillik görevini üstlenmesi veya sürdürmesi yasaktır. Böyle bir durumun ortaya çıkması halinde avukatın görevi kendiliğinden veya mahkeme kararıyla sona erer.
Sonuç
Avukatlık görevinin ne zaman başlayıp ne zaman sona erdiğinin net bir şekilde bilinmesi, adil yargılanma hakkının güvence altına alınması, hukuki süreçlerin sağlıklı işlemesi ve tarafların hak kaybına uğramaması için elzemdir. Gerek CMK kapsamında atanan gerekse vekâletname ile görevlendirilen avukatların görev süreleri, kanunlarla ve yerleşik içtihatlarla belirlenmiş olup, bu kurallara riayet edilmesi zorunludur.
Ceza yargılamasında avukatların görevlerinin sınırlarının ve sorumluluklarının iyi anlaşılması, hem hukuk profesyonelleri hem de bu süreçlere dahil olan vatandaşlar açısından büyük önem taşır. Her durumda, avukatın görevi, adil yargılanma hakkının ve savunma hakkının en etkili şekilde kullanılmasını sağlamaktır.
Kaynaklar ve İlgili Mevzuat
Ceza Hukuku Alanında Profesyonel Destek
Ceza davası süreçlerinde profesyonel hukuki destek almak, haklarınızı korumak ve en doğru savunmayı geliştirmek için ASEL Asel Neva Hukuk olarak yanınızdayız.
Ücretsiz Danışmanlık İçin Bize Ulaşın