Ceza Avukatının Pusulası: Müdafi ve Vekilin Hakları, Yetkileri ve Yükümlülükleri

A) ŞÜPHELİ VEYA SANIKLA GÖRÜŞME HAKKI (CMK m.149, m.154, Avukatlık Kanunu m.36)

Genel Olarak:

Müdafinin, savunmasını üstlendiği şüpheli veya sanıkla her zaman ve kısıtlamasız bir şekilde görüşebilmesi, savunma hakkının temel unsurlarından biridir. Bu görüşmeler, savunma stratejisinin belirlenmesi, delillerin değerlendirilmesi ve şüpheli/sanığın hukuki durumu hakkında bilgilendirilmesi için elzemdir. Vekilin de temsil ettiği mağdur, katılan veya malen sorumlu ile görüşerek olayı anlaması ve hukuki süreci planlaması esastır.

Türkiye Barolar Birliği - Avukat Hakları Merkezi - Avukatların genel haklarına dair bilgilendirmeler

Tutuklu Şüpheli veya Sanıkla Görüşme Hakkı (CMK m.154):

Tutuklu olan şüpheli veya sanıkla görüşme hakkı, müdafi için özellikle önemlidir. CMK m.154 uyarınca, müdafi, tutuklu şüpheli veya sanıkla her zaman, konuşulanları başkalarının duyamayacağı bir ortamda ve vekâletname (temsil belgesi) aranmaksızın görüşebilir. Bu görüşmelerin içeriği gizlidir ve denetlenemez. Bu hak, "silahların eşitliği" ilkesinin ve etkili savunma hakkının bir gereğidir.

Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü - Tutuklu ve hükümlü hakları, avukat görüşme usulleri hakkında bilgi

Hükümlü ile Görüşme Hakkı (5275 sayılı CGTİK m.59):

Cezası kesinleşmiş ve ceza infaz kurumunda bulunan hükümlülerin de avukatlarıyla görüşme hakkı vardır. Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun (CGTİK) m.59'a göre, hükümlü, avukatlık mesleğinin icrası çerçevesinde avukatları ile vekâletnamesi olmasa dahi her zaman görüşebilir. Bu görüşmeler de gizlilik esasına dayanır.

Görüşme Hakkının Kısıtlanması:

Avukatın müvekkiliyle görüşme hakkı mutlak değildir ve kanunda belirtilen istisnai durumlarda kısıtlanabilir.

• Gözaltındaki Şüpheliyle Görüşmenin Kısıtlanması (CMK m.154/2): CMK'nın 154. maddesinin 2. fıkrasında sayılan katalog suçlarda (örneğin, devlet güvenliğine karşı suçlar, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, terör suçları gibi), Cumhuriyet savcısının kararıyla, şüphelinin müdafi ile görüşmesi ilk 24 saat için kısıtlanabilir. Ancak bu süre içinde ifade alınamaz. Bu kısıtlama, soruşturmanın selameti açısından zorunlu görülen hallerde uygulanabilir ve istisnai bir durumdur.
• Hükümlülerle Görüşmenin Kısıtlanması (CGTİK m.59/5-6): Belirli örgütlü suçlardan hükümlü olanların (terör örgütü, çıkar amaçlı suç örgütü yöneticisi, üyesi veya bu örgütler adına suç işleyenler), avukatlarıyla görüşmeleri, toplum ve ceza infaz kurumunun güvenliği için tehlike oluşturduğuna dair delil bulunması halinde, infaz hâkiminin kararıyla belirli sürelerle kısıtlanabilir. Bu görüşmeler izlenebilir, sesli veya görüntülü olarak kaydedilebilir, ancak avukatın savunmaya ilişkin olduğu anlaşılan belge ve kayıtlarına dokunulamaz.

B) İFADE VE SORGUDA HAZIR BULUNMA VE HUKUKÎ YARDIMDA BULUNMA HAKKI (CMK m.147, m.149)

Müdafi, şüphelinin kollukta veya savcılıkta ifadesi alınırken ve sulh ceza hâkimi tarafından sorgusu yapılırken hazır bulunma hakkına sahiptir (CMK m.149/3). Bu sadece pasif bir bulunuş değil, aynı zamanda şüpheliye hukuki yardımda bulunmayı, haklarını hatırlatmayı, yöneltilen soruların hukuka uygunluğunu denetlemeyi ve gerekirse müdahale etmeyi içerir. Müdafi hazır bulunmadan şüphelinin ifadesinin alınması veya sorgusunun yapılması (zorunlu müdafilik halleri hariç, şüphelinin vazgeçmesi durumu dışında) hukuka aykırılık teşkil edebilir.

Emniyet Genel Müdürlüğü - İfade alma usullerine dair temel bilgiler

C) DİĞER İŞLEMLERDE HAZIR BULUNMA YETKİSİ (CMK m.84, m.100, m.147 vb.)

Müdafi veya vekil, sadece ifade ve sorguda değil, ceza muhakemesinin diğer önemli işlemlerinde de (örneğin, keşif, yer gösterme, teşhis, arama ve elkoyma sırasında, bilirkişi incelemesinde, tanık dinlenirken - CMK şartları dahilinde) hazır bulunma yetkisine sahiptir. Bu, işlemlerin hukuka uygun yürütülmesini denetleme ve müvekkilinin haklarını koruma imkanı sunar.

D) DOSYAYI İNCELEME VE ÖRNEK ALMA HAK VE YETKİSİ (CMK m.153, Avukatlık Kanunu m.2)

Genel Kurallar:

Avukat (müdafi veya vekil), soruşturma ve kovuşturma dosyasının tamamını veya istediği kısmını inceleyebilir ve harçsız olarak örneklerini alabilir. Bu hak, savunmanın hazırlanması ve iddialara karşı etkin bir şekilde cevap verilebilmesi için vazgeçilmezdir.

Adalet Bakanlığı - UYAP Avukat Portalı - Dosya inceleme ve örnek alma işlemlerinin dijital platformu

Vekâletname Gerekip Gerekmediği Hususu:

• Müdafi Açısından: CMK m.153/1 uyarınca müdafi, soruşturma evresinde dosyayı inceleyebilir ve istediği belgelerin bir örneğini harçsız olarak alabilir. Baronun görevlendirdiği (CMK) müdafi için bu hakkı kullanırken vekâletname aranmaz; görevlendirme yazısı yeterlidir. Şüpheli/sanık tarafından seçilen müdafinin ise vekâletnamesini sunması beklenir.
• Vekil Açısından: Mağdur veya suçtan zarar görenin vekili de dosyayı inceleyebilir ve örnek alabilir. Genellikle vekilin vekâletnamesini dosyaya sunmuş olması istenir.

Gizlilik Kararı (Dosya İle ilgili Kısıtlama Kararı) Verilmesi Hâli (CMK m.153/2-4):

Soruşturmanın amacını tehlikeye düşürebilecek ise, Cumhuriyet savcısının istemi ve sulh ceza hâkiminin kararıyla soruşturma dosyasının incelenmesi veya belgelerden örnek alınması yetkisi kısıtlanabilir (gizlilik/kısıtlılık kararı).

Ancak bu kısıtlama mutlak değildir: Müdafi, yakalanan kişinin veya sanığın ifadesini içeren tutanaklar ile bilirkişi raporları ve adı geçenlerin hazır bulunmaya yetkili oldukları diğer adlî işlemlere ilişkin tutanakları her zaman inceleyebilir.

Gizlilik kararı, iddianamenin kabulüne kadar devam edebilir. İddianame kabul edildiğinde kısıtlama kendiliğinden kalkar. Bu karar, savunma hakkını kısıtladığı için istisnai olarak ve ölçülülük ilkesine uygun verilmelidir.

A) DURUŞMALARA KATILMA GÖREVİ (Avukatlık Kanunu m.34, CMK m.150, m.188)

Avukat, üstlendiği davaların duruşmalarına usulüne uygun şekilde katılmakla yükümlüdür. Özellikle zorunlu müdafilik hallerinde veya vekâletnameli avukatın mazeretsiz olarak duruşmaya katılmaması, yargılamanın aksamasına ve müvekkilin hak kaybına yol açabilir. Mazeretli durumlarda ise durumu mahkemeye bildirmeli ve gerekirse tevkil (başka bir avukatı yetkilendirme) yoluna gitmelidir.

B) KANUN YOLLARINA BAŞVURMA GÖREVİ

Müdafi veya vekil, müvekkilinin lehine olacağını düşündüğü veya müvekkilinin talimatı doğrultusunda, ilk derece mahkemesi kararlarına karşı istinaf veya temyiz gibi kanun yollarına süresi içinde başvurma görevini özenle yerine getirmelidir. Bu konuda müvekkilini bilgilendirmeli ve onayını almalıdır. Sürelerin kaçırılması ciddi hak kayıplarına neden olabilir.

Yargıtay ve Bölge Adliye Mahkemeleri – Kanun yolu süreçleri hakkında bilgi

C) DAVAYI SÜRESİNDE AÇMA GÖREVİ (Özellikle Şikâyete Bağlı Suçlarda veya Katılma Taleplerinde)

Ceza yargılamasında bazı suçların takibi şikâyete bağlıdır ve belirli süreler içinde şikâyet hakkının kullanılması gerekir (TCK m.73). Mağdur vekili, bu süreleri titizlikle takip etmeli ve müvekkili adına şikâyet veya katılma taleplerini zamanında yapmalıdır. Aynı şekilde, diğer usuli süreler (itiraz, cevap vb.) de özenle izlenmelidir.

D) SIR SAKLAMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ (Avukatlık Kanunu m.36, TCK m.258)

Avukatın en temel yükümlülüklerinden biri sır saklamadır. Avukat, görevi dolayısıyla öğrendiği her türlü bilgiyi, müvekkilinin izni olmadıkça veya kanuni bir zorunluluk bulunmadıkça (örneğin, suçun işlenmesini önleme gibi istisnai durumlar) gizli tutmakla yükümlüdür. Bu yükümlülük, meslekten ayrıldıktan sonra dahi devam eder. Sır saklama yükümlülüğünün ihlali, hem disiplin hem de cezai sorumluluk doğurabilir.

Kişisel Verileri Koruma Kurumu - Sır saklama ve kişisel verilerin korunması prensipleri hakkında genel bilgi

E) İŞİ LAYIKIYLA YAPMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ (ÖZEN BORCU - Avukatlık Kanunu m.34)

Avukat, üstlendiği işi mesleğin gerektirdiği özen, dikkat ve bilgi birikimiyle yürütmekle yükümlüdür. Bu, dosyayı dikkatle incelemeyi, gerekli araştırmaları yapmayı, müvekkilini süreç hakkında düzenli olarak bilgilendirmeyi, hukuki argümanları doğru ve etkili bir şekilde sunmayı içerir. Özen yükümlülüğünün ihlali, avukatın hukuki ve disipliner sorumluluğuna yol açabilir.

Türkiye Barolar Birliği Disiplin Kurulu Kararları - Örnek kararlar ve mesleki özen yükümlülüğüne dair içtihatlar