MERA İDDİASINA DAYANAN TAPU İPTALİ ve SINIRLANDIRMA DAVASI

Topraklarımızın önemli bir kısmı, tarihsel süreç içinde belirli amaçlarla kamuya tahsis edilmiş veya geleneksel olarak halkın ortak kullanımına bırakılmıştır. Bu alanlardan biri de mera, yaylak ve kışlaklardır. Mera; hayvanların otlatılması ve otundan yararlanılması amacıyla ayrılan veya geleneksel olarak kullanılan arazilerdir. Yaylak ve kışlaklar ise hayvanların yaz ve kış aylarını geçirmeleri için tahsis edilmiş veya kullanılan alanlardır. Bu nitelikteki araziler, Medeni Kanun anlamında özel mülkiyete konu olamayan ve özel kanunlarına göre yönetilen kamu orta malları (köy/belediye/devlet tüzel kişiliğine ait) niteliğindedir.

Ancak, kadastro çalışmaları sırasında veya sonraki tapu işlemleri sırasında, vasfı mera, yaylak veya kışlak olan bazı araziler sehven veya hukuka aykırı olarak kişiler adına özel mülkiyet olarak tapuya tescil edilmiş olabilir. Tapu kaydının bu şekilde gerçeği yansıtmaması halinde, ilgili kamu tüzel kişiliği tarafından Mera İddiasına Dayanan Tapu İptali ve Sınırlandırma Davası açılır. Bu davanın amacı, özel mülkiyet olarak tapuya tescil edilen taşınmazın aslında mera, yaylak veya kışlak niteliğinde olduğunu ispatlayarak, tapu kaydının iptalini ve ilgili mevzuata göre vasfına uygun şekilde mera, yaylak veya kışlak olarak sınırlandırılıp özel siciline tescilini sağlamaktır.

I. İLGİLİ MEVZUAT

Mera, yaylak ve kışlakların hukuki statüsü ve bu konudaki davaların yasal dayanakları esas olarak şu kanunlarda yer alır:

• 4342 Sayılı Mera Kanunu: Bu kanun, mera, yaylak ve kışlakların tespiti, tahsisi, yönetimi, korunması ve bu alanlara ilişkin hukuki ihtilafları düzenleyen temel kanundur. Mera Kanunu'na göre bu alanlar özel mülkiyete konu olamaz, kazandırıcı zamanaşımı (zilyetlik yoluyla mülk edinme) ile edinilemez ve özel sicillerine kaydedilir.
• Türk Medeni Kanunu (TMK): TMK, mülkiyet hakkı, tapu sicili ve yolsuz tescilin düzeltilmesi gibi konularda genel hükümleri içerir. Özellikle TMK m. 1025 yolsuz tescilin düzeltilmesi davasına imkan tanır. Mera Kanunu'nun özel hükümleri saklı kalmak kaydıyla TMK hükümleri uygulanır.
• Kadastro Kanunu: Kadastro tespiti sırasında yapılan hataların düzeltilmesine ilişkin hükümler içerebilir.
• Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK): Yargılama usulüne ilişkin genel hükümleri içerir.

II. DAVACI

Mera İddiasına Dayanan Tapu İptali ve Sınırlandırma Davasında davacı, hukuka aykırı olarak özel mülkiyete konu olduğu iddia edilen arazinin aslında mera, yaylak veya kışlak vasfında olduğunu ileri süren ve bu alanların korunmasıyla görevli olan kamu tüzel kişiliğidir.

• İlgili Kamu Tüzel Kişiliği: Mera Kanunu'na göre mera, yaylak ve kışlakların yönetimi genellikle ilgili köy tüzel kişiliği, belediye veya il özel idaresine aittir. Dava, bu tüzel kişilikler adına (genellikle ilgili valilik veya kaymakamlık oluru ile hazine temsilcisi eliyle veya ilgili tüzel kişiliğin avukatları aracılığıyla) açılır. Bazı durumlarda Hazine de davacı sıfatına sahip olabilir.
• Bireylerin (köylülerin, çiftçilerin) doğrudan kendi adlarına mera tespiti veya tapu iptali davası açma hakları kural olarak yoktur; ancak ilgili idareye başvurarak davanın açılmasını talep edebilirler veya idare tarafından açılmış davalara müdahil olabilirler.

III. DAVALI

Dava, mera vasfında olduğu iddia edilen arazinin tapu sicilinde halihazırda malik olarak görünen kişi veya kişilere karşı açılır.

• Tapu Malik(ler)i: Taşınmazın tapu kaydında özel mülk olarak görünen kişiler (kadastro sırasında adına tespit yapılan, sonradan satın alan kişiler vb.) davalıdır.

IV. GÖREVLİ ve YETKİLİ MAHKEME

Mera iddialarına dayalı tapu iptali ve sınırlandırma davaları, taşınmazın aynına ilişkin davalardan olup, özel kanunlarında (Mera Kanunu) farklı bir düzenleme bulunmadıkça:

• Görevli Mahkeme: Asliye Hukuk Mahkemesi görevlidir.
• Yetkili Mahkeme: Taşınmazın (meranın) bulunduğu yer mahkemesi kesin yetkilidir (HMK m. 12).

V. HARÇ ve VEKALET ÜCRETİ

Dava, kamuya ait olduğu iddia edilen bir taşınmazın geri alınması davası olduğundan, harç ve vekalet ücreti belirlenirken özel hükümler ve genel kurallar dikkate alınır:

• Dava Harcı: Kamuya ait olduğu iddia edilen taşınmazlar söz konusu olduğunda, dava harcı genellikle 492 Sayılı Harçlar Kanunu'nun ilgili hükümleri uyarınca (kamu idarelerinin harçtan muafiyeti gibi) değerlendirilir. Ancak davanın niteliğine ve kimin adına açıldığına bağlı olarak farklılıklar olabilir. Dava kabul edilirse, harç davalıya yükletilebilir.
• Vekalet Ücreti: Dava sonucunda hükmedilecek vekalet ücreti, Avukatlık Asgari Ücret Tarifesi'ne göre belirlenir. Kamu kurumlarının taraf olduğu davalarda vekalet ücreti kamu lehine hükmedilebilir.

VI. HAK DÜŞÜRÜCÜ SÜRE

Mera, yaylak ve kışlaklar, devletin veya ilgili kamu tüzel kişiliğinin mülkiyetinde olan ve kamu hizmetine özgülenmiş kamu orta mallarıdır. Kamu orta malları, kural olarak zamanaşımı veya hak düşürücü süre ile kazanılamaz ve kamu idaresinin bu mallar üzerindeki haklarını ileri sürmesi zamanaşımına tabi değildir.

Bu nedenle, mera iddiasına dayanan tapu iptali ve sınırlandırma davası da, kural olarak herhangi bir zamanaşımı veya hak düşürücü süreye bağlı olmaksızın her zaman açılabilir. Tapu kaydının ne zaman oluşturulduğu veya taşınmazın kaç kez el değiştirdiği önemli değildir; eğer arazi mera vasfında ise tapu kaydının iptali her zaman istenebilir.

VII. YARGILAMA USULÜ

Dava, Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) genel hükümlerine göre Asliye Hukuk Mahkemesi'nde yürütülür. Davanın en kritik aşaması, taşınmazın dava konusu edilen kısmının mera, yaylak veya kışlak vasfında olduğunun ispatıdır.

• Dava Dilekçesi: Davacı idare, dava konusu taşınmazın tapu bilgilerini, hangi gerekçeyle (hangi dönemdeki mera vasfı) mera olduğunu iddia ettiğini, tapu kaydının neden hukuka aykırı olduğunu belirterek tapu iptali ve ilgili siciline tescil ile sınırlandırma talebini içeren dilekçeyi sunar.
• Tahkikat: Mahkeme delilleri toplar.
• Delillerin Toplanması:
  • Tapu ve Kadastro Kayıtları: Taşınmazın ilk oluştuğu kadastro tespitine ait belgeler, paftalar, tutanaklar, eski tapu kayıtları ve sonraki tüm devirleri gösteren kayıtlar getirtilir.
  • Mera Tahdit Tutanakları: Eğer dava konusu alanın mera tahdit (sınırlandırma) çalışması yapılmışsa, bu çalışmalara ait tutanaklar ve belgeler en önemli delillerdendir.
  • Keşif ve Bilirkişi İncelemesi: Davanın temelini oluşturan delil keşif ve bilirkişi incelemesidir. Mahkeme, zeminde keşif yaparak, Harita/Kadastro Mühendisi, Ziraat Mühendisi (Alan Uzmanı) ve Hukukçu bilirkişilerden oluşan bir heyet görevlendirir. Bilirkişiler:
    • Taşınmazın niteliğini (arazi yapısı, bitki örtüsü vb.) inceler.
    • Eski kadastro paftaları, tutanakları, hava fotoğrafları, yöresel bilirkişiler (köylüler) beyanları gibi delilleri inceleyerek, taşınmazın kadastro tespiti sırasında veya öncesinde mera vasfında olup olmadığını tespit etmeye çalışır.
    • Eğer mera vasfı tespit edilirse, meranın sınırlarının nasıl olması gerektiği konusunda görüş bildirir.
  • Yöresel Bilirkişiler ve Tanıklar: Köyde yaşayan, arazinin eski durumunu bilen yaşlı köylüler "yöresel bilirkişi" sıfatıyla dinlenerek arazinin geçmişte nasıl kullanıldığı (mera olarak kullanılıp kullanılmadığı) hakkında bilgi alınır.
  • Hava Fotoğrafları: Geçmiş dönemlere ait hava fotoğrafları arazinin kullanım biçimi hakkında önemli delil sağlayabilir.

VIII. KURULACAK HÜKÜM

Mahkeme, yapılan yargılama ve toplanan deliller (özellikle bilirkişi raporları ve yöresel bilirkişi beyanları) sonucunda dava konusu taşınmazın mera, yaylak veya kışlak vasfında olduğuna kanaat getirirse davanın kabulüne karar verir. Mahkemenin kuracağı hüküm genellikle şu unsurları içerir:

• Davalı adına olan tapu kaydının iptaline.
• Dava konusu arazinin Mera Kanunu'na göre ilgili özel siciline mera (yaylak/kışlak) vasfıyla sınırlandırılarak tesciline.
• Gerekirse meranın sınırlarının teknik olarak nasıl çizileceğinin krokili olarak belirlenmesi.

Eğer taşınmazın mera vasfında olmadığı sonucuna varılırsa, dava reddedilir ve tapu kaydı davalı adına kalır.

IX. İSPAT

Mera iddialarına dayalı tapu iptali ve sınırlandırma davasında ispat, davacının (kamu idaresinin) dava konusu arazinin geçmişte (özellikle kadastro tespiti sırasında veya öncesinde) mera, yaylak veya kışlak vasfında olduğunu ve bu vasfın halen devam ettiğini ispat etmesi üzerine kurulur. İspatta en önemli deliller, kadastro tutanakları, paftalar, mera tahdit çalışmaları, bilimsel bilirkişi raporları (arazinin niteliği), hava fotoğrafları ve yöresel bilirkişi beyanlarıdır. Davalı (tapu maliki) ise arazinin mera vasfında olmadığını veya özel mülkiyet olarak ediniminin hukuka uygun olduğunu ispat etmeye çalışır.

X. KARARA KARŞI KANUN YOLU ve KARARIN İCRASI

• Kanun Yolları: Asliye Hukuk Mahkemesi'nin kararına karşı kararın tebliğinden itibaren iki hafta içinde istinaf (Bölge Adliye Mahkemesi) yoluna başvurulabilir. İstinaf incelemesi sonucu verilen karara karşı da, yasal şartların (dava değeri vb.) mevcut olması halinde temyiz (Yargıtay) yolu açıktır. Mera davaları, kamu düzenini ilgilendirmesi ve Yargıtay'ın bu konudaki özel içtihatları nedeniyle temyiz incelemesi önemlidir.
• Kararın İcrası: Mahkeme kararının kesinleşmesinin ardından, eğer dava kabul edilerek tapu iptali ve tescile karar verilmişse, mahkeme yazısı ilgili tapu müdürlüğü'ne gönderilir. Tapu müdürlüğü, kesinleşmiş mahkeme kararı doğrultusunda davalı adına olan tapu kaydını iptal eder ve taşınmazı Mera Kanunu'na göre ilgili özel mera siciline mera (yaylak/kışlak) vasfıyla tescil eder. Bu tescil işlemi sınırlandırmayı da içerebilir.

XI. DİLEKÇE ÖRNEĞİ

Mera iddialarına dayanan tapu iptali ve sınırlandırma davası dilekçesi, kamu idaresi tarafından hazırlanan, dava konusu taşınmazın tapu ve kadastro bilgilerini, hangi yasal dayanakla (Mera Kanunu'nun ilgili maddeleri) mera olduğunun iddia edildiğini, tapu kaydının neden hukuka aykırı olduğunu ve tapu iptali ile mera olarak sınırlandırma ve tescil talebini içeren özel bir dilekçedir. Dilekçede, taşınmazın tarihsel mera vasfına ilişkin elde bulunan deliller (eski haritalar, tahdit belgeleri vb.) belirtilir ve keşif ile bilirkişi incelemesi talebi vurgulanır.

Bu tür davalar, idare tarafından açıldığı ve teknik (kadastro, ziraat) ve hukuki (Mera Kanunu, TMK, Yargıtay içtihatları) uzmanlık gerektirdiği için, dilekçenin ilgili idarenin hukuk birimi veya idareyi temsil eden avukatlar tarafından titizlikle hazırlanması esastır. Vatandaşların bu tür bir mera iddiası varsa, öncelikle ilgili kamu idaresine başvurarak davanın açılmasını talep etmeleri gerekir.