İhtiyati Haciz

İHTİYATÎ HACİZ

I. İlgili Mevzuat

İhtiyati haciz, Türk hukukunda temel olarak 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu (İİK)'nun 257. ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Ayrıca, ihtiyati haciz kararı verilirken ve uygulanırken 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK)'nun genel hükümleri ve geçici hukuki koruma tedbirlerine ilişkin düzenlemeleri de uygulanır.

İlgili Mevzuat Hakkında Bilgi İçin:

• 2004 Sayılı İcra ve İflas Kanunu (İİK) - Madde 257 ve Sonrası (İİK'nın ilgili maddelerine ulaşmak için metin içerisinde arama yapınız.)
• 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) (HMK'nın geçici hukuki koruma ve ispat hükümlerine bakınız.)

II. İhtiyatî Haciz Tanımı ve Niteliği

İhtiyati haciz, henüz yargılama aşamasında olan veya icra takibine başlanmamış bir para alacağının, gelecekteki olası bir tahsilat güçlüğünü önlemek amacıyla, borçlunun mallarına mahkeme kararıyla geçici olarak el konulması işlemidir. Bir diğer ifadeyle, alacaklının alacağını ilerde kesinleşecek bir ilam (mahkeme kararı) veya icra takibi ile tahsil edebilmesini sağlamak için önceden güvence altına alınmasıdır.

İhtiyati haciz, bir geçici hukuki koruma tedbiri niteliğindedir. Bu, kesin bir icra işlemi olmadığı, borcu tahsil etme amacı taşımadığı, yalnızca alacağın tahsil edilebilirliğini sağlamayı hedeflediği anlamına gelir. Kesinleşmiş bir mahkeme kararı veya icra takibi sonrasında icrai hacze dönüşebilir.

III. İhtiyatî Tedbirden Farkı

İhtiyati haciz ve ihtiyati tedbir, her ikisi de "geçici hukuki koruma" niteliğinde olsa da, aralarında temel farklar bulunur:

• İhtiyati Haciz: Yalnızca para alacakları için uygulanır ve amacı borçlunun mallarına el koyarak bu alacağı güvence altına almaktır.
• İhtiyati Tedbir: Para alacakları dışındaki davalar (örn. mülkiyet davaları, boşanma davaları, hizmet tespiti davaları) için uygulanır ve amacı, yargılama sürecinde ortaya çıkabilecek zararları önlemek veya hak durumunu korumak için hukuki veya fiili bir durumun değiştirilmesini engellemektir (örn. taşınmazın satılmasını engellemek, bir eşyayı belirli bir yerde tutmak).

Basitçe ifade etmek gerekirse, ihtiyati haciz malvarlığına yönelikken, ihtiyati tedbir genellikle hak durumuna veya eşyanın fiili durumuna yönelik bir koruma sağlar.

IV. İhtiyatî Haczin Şartları

İhtiyati haciz kararı verilebilmesi için İİK'da belirtilen şu şartların bir arada bulunması gerekir:

A) Alacak Para Alacağı Olmalıdır

İhtiyati haciz, mutlaka bir miktar para alacağı için istenebilir. Para dışında bir alacak (örn. bir malın teslimi, bir hizmetin ifası) için ihtiyati haciz istenemez; bu tür durumlarda ihtiyati tedbir yoluna başvurulur.

B) Alacak Rehinle Temin Edilmemiş Olmalıdır

Alacak, bir rehinle (ipotek, taşınır rehni vb.) temin edilmişse, kural olarak ihtiyati haciz istenemez. Zira rehin, alacaklının alacağını güvence altına alan bir mekanizmadır. Ancak, rehin teminatının alacağı karşılamadığı veya rehnin paraya çevrilmesi imkanının bulunmadığı ispat edilirse, ihtiyati haciz istenebilir.

C) Kural Olarak Alacağın Vadesi Gelmiş Olmalıdır

İhtiyati haciz talep edilebilmesi için alacağın vadesinin gelmiş (muaccel) olması asıldır. Yani borcun ödeme süresi dolmuş olmalıdır. Ancak, İİK m.257/2 bu kurala önemli istisnalar getirir:

• Borçlunun muayyen ikametgahı yoksa.
• Borçlu mallarını gizlemeye, kaçırmaya veya hileli işlemlere başvurmaya başlarsa.
• Borçlu, borçtan kurtulmak amacıyla kaçarsa veya kaçmaya hazırlanırsa.

Bu istisnai hallerde, alacağın vadesi gelmemiş olsa dahi ihtiyati haciz istenebilir.

D) Alacağın Varlığı Yaklaşık İspatla Ortaya Konulmalıdır

İhtiyati haciz kararı verilebilmesi için alacaklının, alacağının varlığını tam ve kesin delillerle değil, "yaklaşık ispat" kuralına göre kanıtlaması yeterlidir. Yaklaşık ispat, hakimin, ileri sürülen bir olayın doğruluğuna ilişkin bir kanaat edinmesi, o olayın gerçekleşmiş olma ihtimalinin yüksek olmasıdır. Bu, yargılamanın sonundaki kesin ispattan daha düşük bir ispat standardıdır. Alacaklı, alacağını gösteren senet, fatura, sözleşme, çek, senet gibi belgeleri dilekçesine eklemelidir.

V. İhtiyatî Haciz İsteğinde Taraflar

• Talep Eden (Alacaklı): İhtiyati haciz talebinde bulunan kişi veya tüzel kişiliktir.
• Borçlu: Kendisine karşı ihtiyati haciz talep edilen, alacağın asıl yükümlüsüdür.

VI. Talep Şekli

İhtiyati haciz talebi, görevli ve yetkili mahkemeye dilekçe ile yapılır. Dilekçede, alacak miktarı, alacağın dayanağı (senet, fatura, sözleşme vb.), ihtiyati haciz istenmesinin nedenleri ve hangi mallara haciz konulması istendiği açıkça belirtilmelidir. Deliller de dilekçeye eklenmelidir.

VII. Görev ve Yetki

• Görevli Mahkeme: İhtiyati haciz kararı vermeye görevli mahkeme, alacağın niteliğine göre Asliye Hukuk Mahkemesi veya Asliye Ticaret Mahkemesi'dir. Örneğin, ticari bir alacak için Asliye Ticaret Mahkemesi görevlidir.
• Yetkili Mahkeme: Kural olarak, borçlunun yerleşim yeri mahkemesi veya sözleşmenin yapıldığı yer mahkemesi ya da haciz konulacak malların bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir.

Daha Fazla Bilgi İçin:

• 2004 Sayılı İcra ve İflas Kanunu (İİK) - Madde 258

VIII. Yargılama Şekli

İhtiyati haciz talebi, kural olarak hasımsız (tek taraflı) incelenir. Yani, mahkeme borçluyu dinlemeden karar verebilir. Bu, ihtiyati haczin acele ve sürpriz karakterinden kaynaklanır; borçlunun haberdar olması halinde mallarını kaçırma riskini önlemek amaçlanır. Ancak, mahkeme gerekli görürse veya talep edenin durumu net değilse, borçluyu veya üçüncü kişileri dinleyebilir.

IX. Hüküm

Mahkeme, ihtiyati haciz talebini değerlendirir ve şartların oluştuğuna kanaat getirirse, ihtiyati haciz talebinin kabulüne karar verir. Kararda, haczedilecek malların cins ve miktarı, alacak miktarı, teminat miktarı ve ihtiyati haczin hangi şartlarla uygulanacağı belirtilir. Talep yerinde görülmezse, talep reddedilir.

X. Kanun Yolu

İhtiyati haciz talebinin kabulüne veya reddine ilişkin verilen kararlara karşı, istinaf yoluna başvurulabilir. Bu karar, Bölge Adliye Mahkemesi tarafından incelenir. İstinaf başvurusu, ihtiyati haciz kararının icrasını durdurmaz.

Daha Fazla Bilgi İçin:

• 2004 Sayılı İcra ve İflas Kanunu (İİK) - Madde 258/3

XI. İhtiyatî Hacizde Teminat

A) Kural (Teminat Ödeme Mecburiyeti)

İhtiyati haciz isteyen alacaklı, haklı çıkmayacağı ihtimaline karşı borçlunun ve üçüncü kişilerin uğrayabileceği zararların karşılanması için teminat göstermek zorundadır. Bu teminat, alacak miktarının belirli bir yüzdesi (genellikle %10-20) oranında nakit veya banka teminat mektubu şeklinde olabilir.