İcra ve İflas Hukukunda Teşkilat ve Organlar: Detaylı Rehber

Alacaklıların haklarına devlet eliyle ulaşmasını sağlayan icra ve iflas hukuku, kendine özgü bir teşkilat yapısına sahiptir. Bu yapı, alacağın tahsilinden borçlunun iflasına kadar olan süreçleri yöneten çeşitli organlardan oluşur. İcra ve İflas Kanunu (İİK), bu organların kuruluşunu, görevlerini, yetkilerini ve sorumluluklarını ayrıntılı olarak düzenler.

İİK'nın "Teşkilat ve Muhtelif Hükümler" başlıklı Birinci Babı, icra ve iflas süreçlerinin işleyişini anlamak için temel öneme sahip maddeleri içerir. Bu yazımızda, icra organlarını, icra dairelerinin ve icra mahkemelerinin yapısını, görevlerini, yetkilerini ve icra teşkilatında görev alanların hukuki sorumluluklarını detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

I. İCRA ORGANLARI (TEŞKİLATI) (Genel Bakış)

İcra ve iflas süreçleri, İcra ve İflas Kanunu'nun belirlediği belirli organlar aracılığıyla yürütülür. Bu organlar, alacaklının talebi üzerine harekete geçer ve borçlunun malvarlığı üzerinde kanunun izin verdiği ölçüde tasarrufta bulunarak alacağın tahsilini sağlamaya çalışır. Temel icra organları icra daireleri ve icra mahkemeleridir. İflas süreçleri için ise iflas daireleri yetkilidir. İİK'nın ilk maddeleri, bu organların kuruluşunu ve genel yapısını çizer.

İcra ve İflas Sisteminin Genel Yapısı Hakkında Bilgi İçin: İcra ve İflas Kanunu'nun genel amacını, kapsamını ve icra organlarının sistemdeki yerini anlamak için Adalet Bakanlığı İcra İşleri Dairesi Başkanlığı'nın resmi sayfalarına veya konuya ilişkin akademik kaynaklara göz atabilirsiniz.

II. İCRA DAİRESİ

İcra daireleri, icra takibinin başlatıldığı ve esas işlemlerin yürütüldüğü merkezi organlardır. Alacaklının icra takibi talebi üzerine, borçluya ödeme emri göndermek, haciz yapmak, hacizli malların satışını gerçekleştirmek gibi görevleri yerine getirirler.

İcra Dairelerinin Kuruluşu ve Yapısı Hakkında Daha Fazla Bilgi İçin: İcra ve İflas Kanunu'nun 1. Maddesi ve ilgili Yönetmelik hükümlerini inceleyerek icra dairelerinin kuruluşu, personel yapısı ve görevlerine ilişkin detaylı bilgilere ulaşabilirsiniz.

2. Madde / İflas daireleri

İflas daireleri, tacirler hakkında uygulanan iflas takiplerini yürütmekle görevli organlardır. Bir tacirin ödeme aczine düşmesi durumunda, alacaklıların talebi veya borçlunun kendi başvurusu üzerine iflas süreci başlar ve bu süreç iflas dairesi tarafından yönetilir. İflas dairesi, müflisin malvarlığını tasfiye ederek alacaklılara dağıtımını organize eder. İcra daireleri gibi iflas daireleri de belirli yerlerde kurulur ve icra mahkemesinin denetimi altındadır.

İflas Dairelerinin Görevleri Hakkında Bilgi İçin: İcra ve İflas Kanunu'nun 2. Maddesi ve devamındaki iflasa ilişkin hükümler, iflas dairelerinin görev ve yetkilerini ayrıntılı olarak düzenler.

3. Madde / İcra iflas dairelerinin birleştirilmesi

İcra ve İflas Kanunu, bazı yerlerde iş yoğunluğunun durumuna göre icra ve iflas dairelerinin birleştirilmesine imkan tanır. Bu durum, genellikle küçük adliyelerde veya iş yükünün az olduğu yerlerde söz konusu olabilir. Birleştirilmiş daireler hem icra hem de iflas işlemlerini yürütme yetkisine sahip olurlar. Birleştirme kararı Adalet Bakanlığı tarafından alınır.

İcra ve İflas Dairelerinin Birleştirilmesi Hakkında Bilgi İçin: İcra ve İflas Kanunu'nun 3. Maddesi, dairelerin birleştirilmesine ilişkin şartları ve usulü düzenler.

3/a. Madde / İcra daireleri başkanlığı

Kanuna 3/a maddesi ile eklenen İcra Daireleri Başkanlığı, icra dairelerinin idari işleyişini merkezden yönetmek, standart uygulamaları sağlamak ve personelin atanması, yer değiştirmesi gibi özlük işlerine ilişkin süreçleri yürütmekle görevli bir organdır. Bu başkanlık, icra dairelerinin daha etkin ve verimli çalışmasını sağlamak amacıyla kurulmuştur.

İcra Daireleri Başkanlığı Hakkında Bilgi İçin: İcra ve İflas Kanunu'nun 3/a Maddesi ve ilgili Yönetmelik hükümlerini inceleyerek İcra Daireleri Başkanlığı'nın görev, yetki ve yapısı hakkında detaylı bilgiye ulaşabilirsiniz.

4. Madde / İcra mahkemesi

İcra mahkemesi, icra ve iflas hukukundaki uyuşmazlıklara bakmak ve icra dairelerinin işlemlerini denetlemekle görevli özel mahkemedir. İcra takibinin başlamasından sona ermesine kadar geçen süreçte ortaya çıkan şikayetler, itirazlar ve kanunun icra mahkemesine görev verdiği davalar icra mahkemesinde çözümlenir.

I. İCRA MAHKEMESİNİN KURULUŞU

İcra mahkemeleri, her asliye hukuk mahkemesinin bulunduğu yerde kurulur. Tek hakimli mahkemelerdir ve icra hukukunda uzmanlaşmış hâkimler görev yapar.

II. İCRA MAHKEMESİNİN GÖREVLERİ

İcra mahkemesinin görevleri oldukça geniştir. Başlıca görevleri şunlardır:

• İcra ve iflas dairelerinin işlemlerine karşı yapılan şikayetleri incelemek ve karara bağlamak.
• İcra ve iflas hukuku ile ilgili özel davalara bakmak (örneğin, itirazın kaldırılması davaları, istihkak davaları gibi).
• Haciz ve satışla ilgili uyuşmazlıkları çözmek.
• Konkordato mühlet kararı vermek ve konkordato sürecini denetlemek.
• İflas kararı vermek ve iflasın kaldırılmasına karar vermek.
• İcra ve iflas suçlarına bakmak.
• İcra daireleri personelinin işlemleri hakkında yasal sorumluluklarını denetlemek.

III. İCRA MAHKEMESİNİN YETKİSİ

İcra mahkemesinin yetkisi genellikle icra takibinin yapıldığı yer icra dairesinin bağlı olduğu icra mahkemesidir. Ancak, kanunda yetki konusunda özel düzenlemeler de bulunabilir.

IV. İCRA MAHKEMESİNİN NİTELİĞİ

İcra mahkemesi, genel mahkemelerden farklı özelliklere sahiptir. Yargılama usulü özeldir, genellikle daha hızlı işler. İcra mahkemesinin kararlarının niteliği de kendine özgüdür.

V. İCRA MAHKEMESİNDE YARGILAMA USULÜ

İcra mahkemesinde yargılama usulü, İİK'da özel olarak düzenlenmiştir (Basit Yargılama Usulü veya özel hükümler). Tarafların iddia ve savunmaları genellikle yazılı dilekçelerle başlar ancak kısa sürede duruşma aşamasına geçilir. Deliller hızla toplanır ve karar verilir.

VI. İCRA MAHKEMESİ KARARLARININ NİTELİĞİ

İcra mahkemesi kararlarının en belirgin özelliği, kural olarak Maddi Anlamda Kesin Hüküm teşkil etmemeleridir.

A) Kararları Kural Olarak Kesin Hüküm Teşkil Etmez

Bu, icra mahkemesinin bir konuda verdiği kararın, aynı taraflar arasında, aynı konuda genel mahkemelerde (Asliye Hukuk, Asliye Ticaret vb.) yeniden dava açılmasına engel teşkil etmediği anlamına gelir. İcra mahkemesi kararları, genellikle icra takibiyle sınırlı hukuki sonuç doğurur.

B) Kararlarının İcrası İçin Kural Olarak Kesinleşmesi Gerekmez

İcra mahkemesi kararları, istisnalar dışında, verildiği anda icra edilebilir nitelik kazanır. Kararın temyiz edilmesi veya başka bir kanun yoluna başvurulması, kural olarak kararın icrasını durdurmaz.

İcra Mahkemesinin Kuruluşu, Görevleri ve Kararlarının Nitelikleri Hakkında Bilgi İçin: İcra ve İflas Kanunu'nun 4. Maddesi, icra mahkemesinin yapısını, görevlerini, yetkisini ve kararlarının hukuki niteliğini detaylı olarak düzenler.

5. Madde / Sorumluluk

İcra ve iflas dairelerinde görev yapan icra müdürleri, müdür yardımcıları, katipler ve diğer personelin, görevleriyle ilgili olarak sebep oldukları zararlardan dolayı çeşitli sorumlulukları bulunmaktadır. Bu sorumluluklar Hukukî, Cezai ve Disiplin sorumluluğu şeklinde olabilir.

I. HUKUKÎ SORUMLULUK

İcra ve iflas organları personelinin kanun hükümlerine aykırı hareket etmeleri, ihmalleri veya kusurlu davranışları sonucunda kişilerin (alacaklı, borçlu veya üçüncü kişiler) zarara uğraması durumunda, bu kişilerin uğradıkları zararın devlet tarafından tazmin edilmesi esastır. Zarar gören, ilgili personele karşı doğrudan dava açamaz, ancak zararın tazmini için devlete karşı (ilgili Bakanlığa karşı) dava açar. Devlet, ödediği tazminatı kusurlu personele rücu edebilir.

II. CEZAİ SORUMLULUK

İcra ve iflas organları personelinin görevleriyle ilgili olarak Türk Ceza Kanunu veya özel kanunlarda suç olarak tanımlanan eylemleri gerçekleştirmeleri durumunda cezai sorumlulukları doğar. Zimmet, görevi kötüye kullanma gibi suçlar bu kapsamda değerlendirilebilir.

III. DİSİPLİN SORUMLULUĞU

İcra ve iflas organları personelinin görev ve unvanlarının gerektirdiği tutum ve davranışlara uymaması, mevzuata veya amirlerin emirlerine aykırı hareket etmesi durumunda, ilgili disiplin mevzuatı çerçevesinde disiplin cezaları (uyarı, kınama, aylıktan kesme, kademe ilerlemesinin durdurulması, meslekten çıkarma) uygulanabilir.

İcra Personelinin Sorumlulukları Hakkında Bilgi İçin: İcra ve İflas Kanunu'nun 5. Maddesi, icra personelinin hukuki, cezai ve disiplin sorumluluklarının genel çerçevesini çizer. Bu sorumluluklara ilişkin detaylar ilgili diğer kanunlar ve yönetmeliklerde bulunur.

6. Madde / Zimmet

Bu madde, icra ve iflas dairelerinde görevli personelin görevleriyle ilgili olarak kendilerine tevdi edilmiş para veya değerli evrakı zimmetlerine geçirmeleri durumunda Türk Ceza Kanunu'nun zimmet suçuna ilişkin hükümlerinin uygulanacağını belirtir. İcra personeli bu açıdan kamu görevlisi gibi sorumludur.

7. Madde / Zarar ve ziyan davasının zamanaşımı

İcra ve iflas organları personelinin hukuki sorumluluğuna dayanarak Devlete karşı açılacak tazminat (zarar ve ziyan) davaları belirli bir zamanaşımı süresine tabidir. Zarar görenin zararı ve sorumluyu öğrendiği tarihten itibaren ve her halde zarara yol açan fiilin gerçekleştiği tarihten itibaren belirli yasal süreler içinde davanın açılması gerekir.

Diğer Teşkilat Hükümleri

İcra ve İflas Kanunu'nun ilk bölümünde ayrıca aşağıdaki konular da düzenlenmektedir:

• Tutanaklar (Madde 8): İcra işlemlerinin nasıl belgelendirileceği
• Elektronik işlemler (Madde 8/a): E-İcra uygulamaları ve elektronik imza
• Paranın ödenmesi ve muhafazası (Madde 9): Tahsil edilen paraların nasıl saklanacağı
• İş görmekten memnuiyet (Madde 10): İcra personelinin yapamayacağı işler
• İcra mahkemesi hâkiminin reddi (Madde 10/a): Tarafsızlığı sağlama
• Gözetim ve denetim (Madde 13): İcra dairelerinin denetlenmesi
• Yönetmelik ve Yargıtay kararları (Madde 14): Uygulamayı düzenleyen ikincil mevzuat