Haciz Yoluyla Takip: Mal Beyanı ve Borçlunun Yükümlülükleri

I. MAL BEYANI KAVRAMI ve NİTELİĞİ

Mal beyanı, icra takibi kesinleşen borçlunun, icra takibini yürüten daireye, kendisine ait tüm malvarlığını (taşınır, taşınmaz, alacak ve haklar gibi) ve borçlarını yazılı olarak bildirmesi zorunluluğudur. Bu, borçlunun dürüstlük kuralı gereği yerine getirmesi gereken bir yükümlülük olup, alacaklının borcu tahsil etme sürecini kolaylaştırmayı amaçlar. Mal beyanı, borçlunun malvarlığı hakkında bilgi edinmenin ve haciz işlemlerine zemin hazırlamanın ilk adımlarından biridir.

II. MAL BEYANI SUNMA ŞEKLİ ve MERCİİ

Mal beyanı, yazılı olarak veya sözlü beyanın tutanağa geçirilmesi yoluyla icra dairesine sunulur. Beyanın yapılacağı merci, icra takibini başlatan ve ödeme emrini gönderen icra dairesidir.

III. MAL BEYANININ İÇERİĞİ

Mal beyanında, borçlunun tüm malvarlığı detaylı bir şekilde gösterilmelidir. Bu içerik şunları kapsar:

• Borçlunun kendisinin ve geçindirmekle yükümlü olduğu kişilerin geçimini sağlamak için yeterli miktardaki malları dışındaki tüm mallarını (taşınır ve taşınmaz mallar, alacaklar, haklar, banka hesapları, kıymetli evraklar vb.).
• Varsa, borçlunun üçüncü kişilerdeki alacakları ve bu alacakların kaynağı.
• Varsa, borçlunun kendisi ve üçüncü kişilerdeki borçları.
• Borçlunun gelir ve gider durumu.
• Varsa, borçlunun haczedilemez nitelikteki malları (örneğin, ev eşyası, maaşın haczedilemeyen kısmı).
• Borçlunun beyanın yapıldığı tarihteki fiili durumu yansıtması esastır.

IV. BEYANDA BULUNMA SÜRESİ

Mal beyanında bulunma süresi, borçluya tebliğ edilen ödeme emrindeki ihtarat (uyarı) ile belirlenir. Genellikle ödeme emrinin tebliğinden itibaren 7 gün içinde mal beyanında bulunulması istenir.

I. GENEL OLARAK MAL BEYANINDA BULUNMA SÜRESİ

Mal beyanında bulunma mecburiyeti, borçluya gönderilen ödeme emrinin tebliğiyle başlar. Ödeme emrinde, borçluya borcunu ödemesi veya itiraz etmesi, aksi takdirde mal beyanında bulunması gerektiği açıkça ihtar edilir. Borçlunun mal beyanında bulunma süresi, tebliğden itibaren 7 gündür.

II. ÖDEME EMRİNE İTİRAZIN BEYANDA BULUNMA SÜRESİNE ETKİSİ

Borçlu, kendisine tebliğ edilen ödeme emrine süresi içinde (genellikle 7 gün) itiraz ederse, takip durur. Bu durumda, borçlunun mal beyanında bulunma yükümlülüğü de durdur.

Eğer borçlunun itirazı İcra Mahkemesi veya genel mahkemelerce kesin olarak kaldırılır veya iptal edilirse, takip kesinleşir ve borçlunun mal beyanında bulunma süresi yeniden işlemeye başlar. Bu durumda, borçluya ayrıca bir ihtarname gönderilmesine gerek yoktur; yargı kararının kesinleşmesiyle birlikte süre işlemeye başlar. Ancak, borçlu tarafından imza inkârı gibi özel bir itirazda bulunulmuşsa, bu itirazın reddi halinde borçluya ayrıca mal beyanı için 7 günlük süre verilmelidir.

I. HAPİSLE TAZYİKİN ŞARTLARI

Hapisle tazyik kararı verilebilmesi için belirli şartların bir arada bulunması gerekir:

• A) Ortada Bir İcra Takibi Bulunmalıdır: Hukuka uygun olarak başlatılmış ve devam eden bir icra takibi olmalıdır.
• B) Borçluya Ödeme Emri Tebliğ Edilmiş Olmalıdır: Borçluya usulüne uygun şekilde ödeme emri tebliğ edilmiş ve bu ödeme emrinde mal beyanında bulunması gerektiği açıkça ihtar edilmiş olmalıdır.
• C) Ödeme Emrinde Gerekli İhtarat Bulunmalıdır: Ödeme emrinde, mal beyanında bulunulmaması halinde "hapisle tazyik" edileceği yönünde açık ve anlaşılır bir uyarı (ihtarat) bulunmalıdır.
• D) Mal Beyanında Bulunulmamış Olmalıdır: Borçlu, ödeme emrinin tebliğinden itibaren yasal süre içinde (genellikle 7 gün) veya takip kesinleştiğinde verilen süre içinde mal beyanında bulunmamış olmalıdır.

II. SUÇUN FAİLİ ve MÜŞTEKİSİ

Bu yaptırımın faili (yükümlülüğü yerine getirmeyen) borçludur. Şikayetçi (müşteki) ise alacaklıdır.

III. TAKİP USULÜ

Alacaklı, borçlunun süresi içinde mal beyanında bulunmadığını tespit ettiğinde, İcra Ceza Mahkemesi'ne şikayette bulunur. Şikayet süresi, mal beyanı süresinin bitiminden itibaren üç aydır.

IV. KARAR MERCİİ

Hapisle tazyik kararı verme yetkisi, İcra Ceza Mahkemesi'ne aittir.

V. YAPTIRIM

İcra Ceza Mahkemesi, şartların oluştuğunu tespit ederse, borçluyu 10 güne kadar tazyik hapsine mahkum edebilir.

VI. CEZANIN İNFAZI

A) İnfaz Merci: Tazyik hapsi, Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından infaz edilir.
B) İnfaz Usulü: Borçlu, mal beyanında bulunana kadar hapis devam eder, ancak hapis süresi hiçbir şekilde 10 günü geçemez. Borçlu, hapse girdikten sonra mal beyanında bulunursa veya borcunu öderse derhal tahliye edilir.
C) Tazyik Hapsinin Özellikleri: Tazyik hapsi, bir suç cezası değildir. Amacı borçluyu mal beyanına zorlamaktır. Bu nedenle;

• Paraya çevrilemez.
• Ertelenemez (tecil edilemez).
• Şartlı tahliyeye (koşullu salıverilmeye) tabi değildir.
• Ölüm halinde düşer.
• Zamanaşımına uğramaz (mal beyanı yükümlülüğü devam ettiği sürece).

I. HACİZ TALEBİ ve KOŞULLARI

Haciz talebi, takip kesinleştikten sonra alacaklı tarafından yapılır. Haciz talebinin yapılabilmesi için takibin kesinleşmiş olması gerekir. Takibin kesinleşmesi şu şekillerde gerçekleşir:

• Borçlu, kendisine tebliğ edilen ödeme emrine itiraz etmemiş olabilir.
• Borçlunun itirazı, icra mahkemesi veya genel mahkeme tarafından kaldırılmış olabilir.
• Borçlu, takibe karşı menfi tespit davası açmış ancak bu dava reddedilmiş olabilir.

II. HACİZ TALEP ETME SÜRESİ

Alacaklı, takip kesinleştikten sonra bir yıl içinde haciz talebinde bulunmalıdır. Bu süre, borçlunun itirazı varsa ve bu itiraz kaldırılmışsa, itirazın kesin olarak kaldırılması tarihinden itibaren işlemeye başlar. Bir yıllık süre içinde haciz talep edilmezse, takip düşer (işlemden kaldırılır). Ancak, alacaklı dilerse bu sürenin bitiminden sonra yeniden takip başlatabilir.

III. HACİZ TALEBİNİN SONUÇLARI

Haciz talebi üzerine, icra dairesi, borçlunun haczi kabil mallarını tespit ederek bunlara el koyar. Haciz talebinin en önemli sonucu, borçlunun mallarının haczedilmesidir. Haciz talebi ile birlikte, takip zamanaşımı kesilir.

I. HACİZ İŞLEMİNE BAŞLAMA SÜRESİ

İcra dairesi, alacaklının haciz talebini aldıktan sonra üç gün içinde haciz işlemine başlamak zorundadır. Bu süre, kanunun öngördüğü azami süredir ve haciz işleminin gecikmemesi için konulmuştur. Ancak, uygulamada iş yoğunluğu nedeniyle bu süreye her zaman riayet edilemeyebilir.

II. HACİZ İŞLEMİNİN GERÇEKLEŞTİRİLMESİ

Haciz işlemi, icra memuru tarafından gerçekleştirilir. İcra memuru, borçlunun evine, işyerine veya mallarının bulunduğu yere giderek haciz işlemini gerçekleştirir. Bu sırada şu hususlara dikkat edilir:

• Haciz, alacaklı, borçlu veya temsilcileri hazır bulundurularak yapılır.
• Haciz sırasında hazır bulunmayan ilgililer, yapılan haciz hakkında bilgilendirilir.
• Haciz işlemi sırasında bir tutanak düzenlenir ve haczedilen mallar bu tutanağa yazılır.
• Haczedilen mallara değer biçilir.
• Haczedilen mallar, ya borçlunun veya üçüncü bir kişinin muhafazasına bırakılır ya da icra dairesi tarafından muhafaza altına alınır.

III. KONUTTA HACİZ

Borçlunun konutunda haciz yapılması özel kurallara tabidir. İcra memuru, borçlunun konutuna girebilmek için şu koşullara uymalıdır:

• Konut dokunulmazlığı ilkesi gereği, borçlunun evine zorla girilmesi mümkün değildir.
• Borçlu evde yoksa veya kapıyı açmıyorsa, icra memuru kapıyı zorla açtırabilir.
• Kapının zorla açtırılması, kolluk kuvvetleri (polis veya jandarma) nezaretinde ve muhtar veya ihtiyar heyeti üyelerinden birinin hazır bulunmasıyla gerçekleştirilir.
• Zorla girme işlemi, gündüz saatlerinde (güneşin doğmasından batmasına kadar olan süre) yapılmalıdır.