Ceza Yargılamasında Duruşma Sahnesi

Ceza yargılamasının en önemli ve dramatik aşaması hiç şüphesiz duruşmadır. Duruşma, adaletin tecelli ettiği, gerçeğin araştırıldığı ve hukukun uygulandığı bir sahne olarak nitelendirilir. Bu yazı dizimizin ilk bölümünde, duruşma salonunun fiziki yapısından başlayarak, duruşmanın başlangıcı ve ilk aşamalarını detaylı bir şekilde ele alacağız.

I. DURUŞMA SALONU: ADALET SAHNESİNİN FİZİKİ YAPISI

Duruşma salonu, ceza yargılamasının gerçekleştiği mekândır ve belirli bir düzen içinde tasarlanmıştır. Bu düzen, yargılamanın ciddiyetini ve tarafların konumunu yansıtır. Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK), duruşmanın nasıl yürütüleceğine dair temel esasları düzenler.

A) DURUŞMA SALONUNUN FİZİKİ DÜZENİ

Duruşma salonunda genellikle şu fiziki düzen bulunur:

• Hâkim Kürsüsü: Salonun en önünde ve genellikle yüksekçe bir platformda yer alır. Toplu mahkemelerde (örneğin ağır ceza mahkemesi) üç hâkim yan yana oturur.
• Cumhuriyet Savcısının Yeri: Hâkim kürsüsünün sağında, genellikle hâkimle aynı seviyede veya biraz daha aşağıda yer alır.
• Zabıt Kâtibinin Yeri: Hâkim kürsüsünün hemen önünde veya yanında, duruşmayı kayda almak için bilgisayar bulunan bir masa vardır.
• Sanık Sandalyesi/Kürsüsü: Hâkim kürsüsünün karşısında, salonun ortasında yer alır.
• Müdafi (Savunma Avukatı) Yeri: Sanığın yanında veya arkasında, savunma makamı için ayrılmış bölümdedir.
• Katılan ve Vekili Yeri: Savcının bulunduğu tarafta, iddia makamı yanında yer alır.
• İzleyici Sıraları: Salonun arka kısmında, duruşmayı izlemek isteyenler için ayrılmış sıralardır.

B) DURUŞMA SALONUNDA BULUNAN KİŞİLER VE ROLLERİ

1. Hâkim/Mahkeme Heyeti: Yargılamayı yöneten, delilleri değerlendiren ve hüküm veren kişi veya kişilerdir. Tek hâkimli mahkemelerde bir hâkim, heyet halinde çalışan mahkemelerde (ağır ceza gibi) bir başkan ve iki üye hâkim bulunur.
2. Cumhuriyet Savcısı: Kamu adına iddia makamını temsil eder, suçlamaları dile getirir ve delilleri sunar. Duruşmada hazır bulunması zorunludur. CMK'nın 188. maddesi, duruşmada Cumhuriyet savcısının hazır bulunmasını şart koşar.
3. Zabıt Kâtibi: Duruşmada yaşanan tüm gelişmeleri, beyanları ve kararları tutanağa geçiren görevlidir.
4. Sanık: Hakkında suç isnadı bulunan ve yargılanan kişidir. Duruşmada hazır bulunma hakkı ve bazı durumlarda yükümlülüğü vardır.
5. Müdafi: Sanığın savunmasını yapan avukattır. Zorunlu müdafilik durumlarında sanığın bir avukatı olması zorunludur. Barolar Birliği'nin CMK sistemine göre, bazı durumlarda sanığa müdafi atanması zorunludur.
6. Katılan: Suçtan zarar gören ve davaya katılma talebinde bulunan kişidir.
7. Katılan Vekili: Katılanın haklarını savunan avukattır.
8. Tanıklar: Olayla ilgili bilgi ve görgüye sahip kişilerdir, genellikle duruşma salonuna sırayla çağrılırlar.
9. Bilirkişiler: Özel veya teknik bilgi gerektiren konularda görüşlerine başvurulan uzmanlardır.
10. Tercüman: Sanık, mağdur veya tanığın Türkçe bilmemesi durumunda görev yapan kişidir.
11. İzleyiciler: Duruşmanın aleni olması ilkesi gereği, duruşmayı izlemek isteyen vatandaşlardır.

II. DURUŞMANIN BAŞLAMASI VE İLK AŞAMALAR

A) DURUŞMANIN AÇILIŞI

Duruşma, hâkimin veya mahkeme başkanının duruşmayı açtığını bildirmesiyle başlar. CMK'nın 191. maddesi duruşmanın başlangıcını düzenler. Bu aşamada şu işlemler gerçekleştirilir:

1. Duruşmanın Açıldığının İlanı: Hâkim, "... sayılı dosyanın duruşması açılmıştır" şeklinde duruşmayı açar.
2. Hazır Bulunanların Tespiti: Duruşmada hazır bulunan taraflar (sanık, müdafi, katılan, vekil) ve varsa tanıklar, bilirkişiler tespit edilir.
3. Kimlik Tespiti: Sanığın kimlik bilgileri sorulur ve doğrulanır. Bu, CMK madde 191 gereğince yapılması zorunlu bir işlemdir.
4. İddianamenin Okunması: Cumhuriyet savcısı veya hâkim tarafından iddianame özeti okunur. Bu, sanığın hangi suçla itham edildiğini resmen öğrenmesini sağlar.

B) SANIĞIN SORGUSU

İddianamenin okunmasının ardından, sanığın sorgusu yapılır. Bu aşama, CMK'nın 147. maddesinde belirtilen usule göre gerçekleştirilir:

1. Hakların Hatırlatılması: Sanığa, susma hakkı, müdafi yardımından yararlanma hakkı gibi temel hakları hatırlatılır.
2. Kişisel Bilgiler: Sanığın kimliği, ekonomik durumu, aile durumu gibi kişisel bilgileri alınır.
3. İsnadın Anlatılması: Sanığa isnat edilen suç anlatılır ve bu konuda açıklama yapması istenir.
4. Sanığın Beyanı: Sanık, isnat edilen suçla ilgili savunmasını yapar. Bu aşamada sanık, susma hakkını kullanabilir veya savunmasını yapabilir.
5. Soru Sorma: Hâkim, savcı, müdafi, katılan ve vekili tarafından sanığa sorular yöneltilebilir.

Sanığın sorgusu, savunma hakkının en önemli unsurlarından biridir ve adil yargılanma hakkının bir gereğidir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) de birçok kararında bu hakkın önemine vurgu yapmıştır.

III. DELİLLERİN TOPLANMASI VE TARTIŞILMASI

A) DELİLLERİN İNCELENMESİ

Sanığın sorgusunun ardından, delillerin incelenmesi aşamasına geçilir. CMK'nın 206. maddesi delillerin ortaya konulması ve reddini düzenler. Bu aşamada şu işlemler gerçekleştirilir:

• Dosyadaki Delillerin Okunması: Soruşturma aşamasında toplanan deliller (ifadeler, raporlar, belgeler vb.) duruşmada okunur.
• Maddi Delillerin İncelenmesi: Varsa ele geçirilen eşyalar, fotoğraflar, video kayıtları gibi maddi deliller incelenir.
• Bilirkişi Raporlarının Okunması: Dosyada bulunan bilirkişi raporları okunur ve gerekirse bilirkişiden açıklama istenir.

Önemli Not

Duruşma sahnesi yazı dizimizin bu ilk bölümünde, duruşma salonunun fiziki yapısından başlayarak duruşmanın ilk aşamalarını ele aldık. Bir sonraki yazımızda, tanıkların dinlenmesi, delillerin tartışılması ve duruşmanın devam eden aşamalarını inceleyeceğiz. Ceza yargılamasında duruşma sürecinin tüm detaylarını anlamak, hem hukuk profesyonelleri hem de vatandaşlar için büyük önem taşımaktadır.